Poza argumentami powołanymi w propozycji odwołania od decyzji ZUS, o których pisałem tutaj, można dodatkowo wskazać na praktykę orzeczniczą w zakresie bezpośredniego stosowania Konstytucji RP (art. 8 ust. 2 Konstytucji RP). Praktykę tę można aktualnie obserwować na gruncie sporów sędziów i prokuratorów o wyrównanie wynagrodzenia, którzy zostali poszkodowani poprzez niekonstytucyjną regulację ustawy okołobudżetowej (zob. https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/czy-prokuratorzy- dostana-wyrownania-wynagrodzen-za-2021-2022-r-stanowisko-prokuratury-krajowej,527264.html), czy też na kanwie spraw byłych funkcjonariuszy policji w związku z zaniżeniem emerytur na gruncie art. 15c ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy policji.
W powyższych sprawach, sądy powszechne trafnie wskazują na możliwość dokonania przez sąd oceny konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej, indywidualnej sprawie. Wskazana ocena konstytucyjności nie jest tożsama z orzekaniem o zgodności ustaw z Konstytucją RP, do czego uprawniony jest wyłącznie Trybunał Konstytucyjny. Trafnie w tym zakresie wypowiedział się Sąd Okręgowy w Łodzi w prawomocnym wyroku z dnia 27 lutego 2024 roku sygn. akt VIII Pa 103/23, w którym wskazał, iż „Sąd jest obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego w indywidualnej sprawie. Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza zatem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności, jak też niezgodności z ustawą zasadniczą, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem "stosowanie" należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2017 r., (...) UK 325/16, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 34 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1998 r., (...) PKN 90/98, OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 6; z dnia 20 sierpnia 2001 r., III RN 189/00, OSNAPiUS 2002 nr 6, poz. 130; z dnia 8 stycznia 2009 r., I CSK 482/08, LEX nr 491552; z dnia 8 października 2015 r., III KRS 34/12, OSNP 2016 nr 11, poz. 103 oraz z dnia 17 marca 2016 r., III KRS (...), LEX nr 2288953 i powołane w nich orzecznictwo)”.
W dalszej części uzasadnienia SO w Łodzi słusznie wskazuje, iż: „Ocena konstytucyjności prawa sprawowana przez sądy w ramach bezpośredniego stosowania Konstytucji służy nie tylko zapewnieniu zgodności orzeczeń z Konstytucją, a w konsekwencji zapewnieniu wydania orzeczenia słusznego, sprawiedliwego i realizującego konstytucyjną aksjologię i wartości, ale także przyspieszeniu postępowania. Pozwala ponadto na badanie konstytucyjności prawa w różnorodnych sprawach, odmiennych okolicznościach faktycznych, co znacznie poszerza zakres oceny konstytucyjności. Trybunał Konstytucyjny bada bowiem zgodność z Konstytucją w sposób abstrakcyjny i w zakresie wniosku, co istotnie zawęża pole działania tego organu. Kontrola rozproszona stwarza także możliwość interpretacji Konstytucji oraz ustaw z uwzględnieniem szerokiego spektrum wiedzy specjalistycznej sądów w poszczególnych działach prawa, a tym samym poszerza perspektywę rozumienia Konstytucji (M. Gutowski, P. Kardas: Wykładnia i stosowanie prawa w procesie opartym na Konstytucji, Warszawa 2017, § 3. Znaczenie Konstytucji dla procesu sądowego stosowania prawa; por. też M. Haczkowska: Zasada bezpośredniego stosowania konstytucji w działalności orzeczniczej sądów, Przegląd Sejmowy 2005 nr 1; R. Balicki: Bezpośrednie stosowanie konstytucji, Krajowa Rada Sądownictwa 2016 nr 4, s. 13; M. Gutowski, P. Kardas: Sądowa kontrola konstytucyjności prawa. Kilka uwag o kompetencjach sądów powszechnych do bezpośredniego stosowania Konstytucji, Palestra 2016 nr 4, s. 5; E. Maniewska: Pojęcie argumentacji konstytucyjnej i jej ewolucja w orzecznictwie Sądu Najwyższego [w:] Argumentacja konstytucyjna w orzecznictwie sądowym, Studia i Analizy Sądu Najwyższego - Materiały Naukowe, Tom IV, Warszawa 2017, s. 59; W. Sanetra: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Sąd Najwyższy, Przegląd Sądowy 2017 nr 2, s. 5; P. Tuleja: Wpływ przesłanki funkcjonalnej na sposób rozpoznania pytania prawnego przez Trybunał Konstytucyjny, Przegląd Sądowy 2017 nr 6, s. 7; A. Bodnar: Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny, Warszawa 2018, Rozdział VII, pkt 9. Zagrożenia dla niezależności sądownictwa a stosowanie Konwencji przez sądy; P. Mikuli: Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce, Gdańskie Studia Prawnicze 2018 nr 2, s. 635; J. Podkowik: Sądy wobec niekonstytucyjnych aktów normatywnych u progu trzeciej dekady obowiązywania Konstytucji RP, Przegląd Sądowy 2018 nr 5, s. 5; J. Roszkiewicz: Incydentalna kontrola legalności aktów organów władzy publicznej w procesach dotyczących ochrony dóbr osobistych, Monitor Prawniczy 2019 nr 11, s. 591; P. Polak: Związanie sądu wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego wydanym w nieprawidłowo umocowanym składzie (refleksje na tle wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2018 r., sygn. akt V SA/Wa 459/18), Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2020 nr 3, s. 63; P. Radziewicz: Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, Państwo i Prawo 2020 nr 10, s. 3; P. Jabłońska: Konstytucyjne podstawy rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa, Przegląd Sądowy 2020 nr 11-12, s. 21)”.
SO w Łodzi zaznacza przy tym, że „z uwagi na bezpieczeństwo obrotu prawnego kształtowanego również przez indywidualne akty stosowania prawa, jakimi są orzeczenia sądowe - odmowa zastosowania przepisu ustawy może jednak nastąpić wyłącznie w wypadku, gdy sąd rozpoznający sprawę nie ma wątpliwości co do niezgodności danego przepisu z Konstytucją RP, a sprzeczność ma charakter oczywisty, inaczej mówiąc, gdy zachodzi sytuacja oczywistej niekonstytucyjności przepisu. Sytuacja taka może zachodzić zwłaszcza wówczas, gdy porównywane przepisy ustawy i Konstytucji RP dotyczą regulacji tej samej materii i są ze sobą sprzeczne, a norma konstytucyjna jest skonkretyzowana w stopniu pozwalającym na jej samoistne zastosowanie, gdy ustawodawca wprowadził regulację identyczną, jak norma objęta już wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, gdy Trybunał stwierdził niekonstytucyjność określonej normy prawnej zamieszczonej w przepisie tożsamym, który nie podlegał rozpoznaniu przed Trybunałem, gdy sposób rozumienia przepisu ustawy wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2023 r., (...) 268/22, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 stycznia 2009 r., (...) CSK 482/08; z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, z glosą J.G. F.; (...) in vita. (...) in iure. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi J. J., pod red. A. B. i S. C., W. 2018, z glosą M. B.; uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 października 2006 r., I (...) 2/06, oraz wyroki tego Sądu z dnia 24 września 2008 r., (...) OSK (...), oraz z dnia 18 grudnia 2013 r., I (...) 36/13)”.
W dalszej części uzasadnienia powołano wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2023 roku wydany w sprawie K 1/23, który stwierdza, że art. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz.U. poz. 2666, ze zm.) są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś art.7 tej ustawy jest niezgodny z art. 195 ust. 2 Konstytucji. Wskazany powyżej wyrok TK dotyczył ustawy okołobudżetowej na rok 2023, z kolei sprawa będąca przedmiotem oceny SO w Łodzi dotyczyła roku 2022. Tym niemniej, SO w Łodzi trafnie podniósł, iż „zajęte stanowisko (Trybunału Konstytucyjnego – przypis autora) ma niewątpliwe znaczenie dla oceny zgodności z Konstytucją rozwiązań przyjętych w roku 2022, będących przedmiotem orzekania w niniejszej sprawie”. SO w Łodzi uznał, iż sąd I instancji zasadnie zasądził na rzecz Powódki wyrównanie wynagrodzenia za rok 2022, powołując się na art. 8 ust. 2 Konstytucji w związku ze stwierdzeniem oczywistej niezgodności przepisów ustawy okołobudżetowej z Konstytucją RP. SO w Łodzi opowiedział się za możliwością dokonania rozproszonej, konkretnej kontroli konstytucyjności przepisów ustawy.
Przekładając powyższe rozważania na grunt spraw związanych z wyrokiem TK z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20 należy wskazać, iż wątpliwości prawne związane z nieogłoszeniem tego wyroku w Dzienniku Ustaw, nie powinny stawać na przeszkodzie restytucji konstytucyjnego stanu rzeczy poszkodowanych emerytów. Skoro bowiem w obrocie prawnym funkcjonuje niebudzący wątpliwości wyrok TK z dnia 6 marca 2019 r. sygn. akt P 20/16 (dotyczący niekonstytucyjności tej samej regulacji, co wyrok TK z dnia 4 czerwca 2024 roku sygn. akt SK 140/20), to korzystając z konstrukcji rozproszonej, konkretnej kontroli konstytucyjności przepisów ustawy, można doprowadzić do restytucji konstytucyjnego stanu rzeczy, co w indywidualnych sprawach będzie oznaczało nakazanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych pominięcia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, z uwagi na jego oczywistą niekonstytucyjność.
Przykładów zastosowania rozproszonej kontroli konstytucyjnej przez sądy powszechne, jak i Sąd Najwyższy jest ostatnim czasie wiele, poniżej prezentuje kilka orzeczeń, w których konstrukcja ta została zastosowana:
Kancelaria oferuje pomoc przy reprezentacji w sprawach SK 140/20 przed Zakładem
Ubezpieczeń Społecznych o ponowne obliczenie wysokości emerytury, a także na
późniejszych etapach postępowania, tj. przed właściwym Sądem Okręgowym oraz Sądem
Apelacyjnym.
Kancelaria świadczy pomoc prawną na terenie całej Polski.
Z uwagi na fakt, iż postępowanie w sprawie ponownego obliczenia wysokości emerytury toczy się najpierw przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a następnie, w przypadku wydania przez ZUS decyzji odmawiającej ponownego obliczenia emerytury przed Sądem Okręgowym i Sądem Apelacyjnym, Kancelaria opracowała dwa warianty pomocy prawnej, tj.:
Dla osób, które wolą samodzielnie prowadzić spór z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych Kancelaria oferuje pomoc przy redakcji pism procesowych. W takich przypadkach wynagrodzenie ustalane jest indywidualnie z Klientem, w zależności od etapu postępowania.
Podsumowując opisane powyżej kwestie, zakładając najgorszy scenariusz, tj. przegranie sprawy w całości przy założeniu, że zaistnieje konieczność prowadzenia sprawy przed dwoma instancjami sądowymi (tj. Sądem Okręgowym oraz Sądem Apelacyjnym) oraz przy założeniu, że ZUS będzie reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego, ryzyko, rozumiane jako konieczność pokrycia kosztów procesu oraz kosztów wynagrodzenia Kancelarii można oszacować na kwotę 1420 zł (180 zł + 240 zł + 1000 zł).
Osoby zainteresowane współpracą z Kancelarią proszone są o kontakt telefoniczny 508 303 387 lub mailowy kancelaria@ahanderek.pl.
Powyższe informacje nie stanowią oferty w rozumieniu art. 66 § 1 Kodeksu cywilnego, lecz jedynie zaproszenie do zawarcia umowy.
Z wyrazami szacunku,
dr Andrzej Hańderek
radca prawny