Nieaktualne szacunki ZUS – których roczników dotyczy wyrok TK z 4 czerwca 2024 sygn. akt SK 140/20?

Wstęp

Szacunki opracowane w czerwcu 2023 r. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych) dotyczyły sytuacji sprzed wydania wyroku TK z 4 czerwca 2024 (sygn. akt SK 140/20), a tym samym ZUS nie miał wówczas wiadomości, jaki ostatecznie kształt przyjmie wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Powyższe przekłada się z kolei na wniosek, iż opracowane przez ZUS szacunki, powielane w wielu przekazach medialnych, są nieaktualne.

Zakres osób objętych wyrokiem TK wg. ZUS

W szacunkach przyjęto, że skutki wyroku będą obejmować kobiety urodzone w latach 1949-1959 (z wyłączeniem roku 1953) oraz mężczyzn urodzonych w latach 1949-1952 oraz w 1954 roku.

O ile wyłączenie z szacunków rocznika 1953 zostało przez ZUS uzasadnione uchwaloną ustawą z dnia 19 czerwca 2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2020, poz. 1222 – ustawa dotycząca roczników 1953), o tyle brakuje jakiegokolwiek uzasadnienia w zakresie pozostałych roczników, w szczególności dlaczego szacunki kończą się na roczniku 1959 dla kobiet oraz 1954 dla mężczyzn? W szacunkach uwzględniono kobiety urodzone w latach 1949-1952, podczas gdy Trybunał w uzasadnieniu wyroku TK z 4 czerwca 2024 (sygn. akt SK 140/20) wskazał, iż wyrok ten wpłynie wyłącznie na sytuację osób, które przed 1 stycznia 2013 r. nie nabyły prawa do emerytury w wieku powszechnym (kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat). Tymczasem kobiety z rocznika 1949 powszechny wiek emerytalny osiągnęły w 2009 r., kobiety z rocznika 1950 w 2010 r., kobiety z rocznika 1951 w 2011 r., z kolei kobiety z rocznika 1952 w 2012 r.

Analiza zakresu zastosowania wyroku TK z 4 czerwca 2024 SK 140/20

Szczegółowa analiza wyroku TK z 4 czerwca 2024 (sygn. akt SK 140/20) nakazuje przyjąć, iż skutki wyroku powinny objąć wszystkie osoby, które łącznie spełniają poniższe kryteria:

• pobierały lub w dalszym ciągu pobierają tzw. wcześniejszą emeryturę, tj. świadczenie, o którym mowa w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej (m.in. emeryturę nauczycielską, górniczą, kolejową, związaną z pracami w szczególnych warunkach);
• wniosek o tzw. wcześniejszą emeryturę złożyły przed 6 czerwca 2012 r.;
• przed 1 stycznia 2013 roku miały mniej niż 60 lat (kobiety) lub mniej niż 65 lat (mężczyźni).

Argumentacja TK na rzecz szerokiego zakresu stosowalności wyroku

Poza ww. okolicznościami, TK nie wprowadził żadnych innych ograniczeń w zakresie zastosowania swojego wyroku. Za brakiem ograniczenia skutków wyroku TK powołał następujące argumenty:

1. Po pierwsze, względy formalne (konstrukcja skargi konstytucyjnej, w oparciu o którą orzekał Trybunał, pozwala Trybunałowi wyjść poza zakres kontroli kwestionowanych w skardze przepisów, co było formalnie niedopuszczalne, w przypadku pytania prawnego, stanowiącego podstawę wydanego wyroku w sprawach rocznika 1953, tj. wyroku TK z 6 marca 2019 sygn. akt P 20/16);
2. Po drugie, Trybunał wskazał, że ograniczenie wyroku do którychkolwiek z tzw. wcześniejszych emerytur, określonych w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej byłoby nieusprawiedliwione i nieadekwatne, albowiem doprowadziłoby do zróżnicowania sytuacji emerytów znajdujących się w podobnym położeniu. Tym samym, w ocenie Trybunału zakres wyroku dotyczy wszystkich tzw. wcześniejszych emerytur, ujętych w art. 25 ust. 1b (m.in. nauczycielskich, górniczych, kolejowych, prac w szczególnych warunkach).
3. Po trzecie, Trybunał podniósł, iż problematyka niekonstytucyjności sposobu wprowadzenia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej powinna zostać „naprawiona” przez ustawodawcę kompleksowo, aby nie utrzymywać stanu wtórnej niekonstytucyjności, będącej następstwem wyroku TK z 6 marca 2019 sygn. akt P 20/16. Od chwili opublikowania wyroku TK z 6 marca 2019 sygn. akt P 20/16 było bowiem wiadomym, że w obrocie prawnym funkcjonuje regulacja, która z uwagi na sposób jej wprowadzenia, zastawiła na emerytów „pułapkę”, polegającą na tym, że osoby wnioskujące o tzw. wcześniejszą emeryturę przed 6 czerwca 2012 r., nie mogły przewidzieć konsekwencji, jakie będą się z tym wiązać w przyszłości, tj. że zostanie wprowadzony mechanizm potrąceniowy, o którym mowa w art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, prowadzący do zmniejszenia wysokość emerytury w wieku powszechnym (60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni).

Przykłady zastosowania

Przekładając powyższe rozważania, na konkretne hipotetyczne przykłady, można wskazać, iż:

1. niekonstytucyjna regulacja może dotyczyć również emerytki/emeryta górniczego z rocznika 1962, którzy na podstawie art. 50a ust. 3 ustawy emerytalnej przeszli na tzw. wcześniejszą emeryturę w wieku 50 lat. W takim przypadku do zastosowania zakwestionowanego przez TK mechanizmu potrąceniowego dojdzie w decyzji o przyznaniu emerytury w wieku powszechnym dla kobiety – emerytki górniczej wydanej w 2022 roku (wówczas kobieta – emerytka górnicza osiągnęła 60 lat), z kolei w przypadku mężczyzny – emeryta górniczego do zastosowania zakwestionowanego przez TK mechanizmu potrąceniowego dojdzie w decyzji o przyznaniu emerytury w wieku powszechnym wydanej w 2027 roku (wówczas mężczyzna – emeryt górniczy osiągnie 65 lat);
2. niekonstytucyjna regulacja może dotyczyć również emerytki/emeryta nauczycielskiego z rocznika 1968, którzy na podstawie art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela przeszli na tzw. wcześniejszą emeryturę w wieku 44 lat. W takim przypadku do zastosowania zakwestionowanego przez TK mechanizmu potrąceniowego dojdzie w decyzji o przyznaniu emerytury w wieku powszechnym dla kobiety – nauczycielki wydanej w 2028 roku (wówczas kobieta – emerytka nauczycielska osiągnie 60 lat), z kolei w przypadku mężczyzny – nauczyciela do zastosowania zakwestionowanego przez TK mechanizmu potrąceniowego dojdzie w decyzji o przyznaniu emerytury w wieku powszechnym wydanej w 2033 roku (wówczas mężczyzna – emeryt nauczycielski osiągnie 65 lat).

Przykłady można mnożyć, a sytuacje w konkretnych stanach faktycznych mogą być odmienne, w szczególności zważywszy na fakt, że kryteria przechodzenia na tzw. wcześniejsze emerytury były różne. Jednak podstawową kwestią w każdej ze spraw pozostaje konieczność spełnienia kryteriów, na które wskazuje TK w wyroku sygn. akt SK 140/20, o których pisałem powyżej, tj.:

Skutki wyroku mogą dotyczyć wszystkich osób, które łącznie spełniają poniższe kryteria:

• pobierały lub w dalszym ciągu pobierają tzw. wcześniejszą emeryturę, tj. świadczenie o którym mowa w art. 25 ust. 1 b ustawy emerytalnej (m.in. nauczycielskich, górniczych, kolejowych, prac w szczególnych warunkach);
• wniosek o wcześniejszą emeryturę złożyły przed 6 czerwca 2012 r.;
• przed 1 stycznia 2013 roku miały mniej niż 60 lat (kobiety) lub mniej niż 65 lat (mężczyźni).

Których roczników dotyczy wyrok TK z 4 czerwca 2024 SK 140/20

Analiza wyroku TK z 4 czerwca 2024 sygn. akt SK 140/20 oraz regulacji ustawy emerytalnej w zakresie tzw. wcześniejszych emerytur, daje podstawy do postawienia tezy, iż szacunki ZUS powinny objąć:

• kobiety urodzone w latach 1954-1968
• mężczyzn urodzonych w latach 1949-1952 oraz 1954-1968.

Sprawdź, czy wyrok TK z 4 czerwca 2024 SK 140/20 dotyczy twojej sytuacji

W celu dokonania wstępnej oceny sytuacji emerytki/emeryta opracowałem kilka pytań, które pomogą dokonać kwalifikacji pod sprawy SK 140/20. Test dostępny jest tutaj:

Jak pomagamy

Kancelaria oferuje pomoc przy reprezentacji w sprawach SK 140/20 przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych o ponowne obliczenie wysokości emerytury, a także na późniejszych etapach postępowania, tj. przed właściwym Sądem Okręgowym oraz Sądem Apelacyjnym.
Kancelaria świadczy pomoc prawną na terenie całej Polski.

Z uwagi na fakt, iż postępowanie w sprawie ponownego obliczenia wysokości emerytury toczy się najpierw przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a następnie, w przypadku wydania przez ZUS decyzji odmawiającej ponownego obliczenia emerytury przed Sądem Okręgowym i Sądem Apelacyjnym, Kancelaria opracowała dwa warianty pomocy prawnej, tj.:

1. Reprezentacja przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)
Kancelaria za prowadzenie sprawy przed ZUS pobiera wynagrodzenie w wysokości 300 zł brutto.
⤷ Wynagrodzenie za prowadzenie sprawy jest płatne po złożeniu wniosku o ponowne obliczenie emerytury.
2. Reprezentacja przed sądami powszechnymi (Sąd Okręgowy oraz Sąd Apelacyjny)
Kancelaria za reprezentację przed sądami powszechnymi pobiera wynagrodzenie w dwóch częściach. Pierwsza część obejmuje wynagrodzenie za prowadzenie sprawy w wysokości 1000 zł brutto.
⤷ Wynagrodzenie za prowadzenie sprawy płatne jest po złożeniu odwołania do Sądu.

Druga część wynagrodzenia pobierana jest tylko w przypadku wygrania sprawy, tj. uzyskania prawomocnego wyroku nakazującego ZUS ponowne obliczenie wysokości emerytury i wynosi 4000 zł brutto.
⤷ Wynagrodzenie za wygranie sprawy płatne jest po zrealizowaniu przez ZUS prawomocnego wyroku, tj. wypłaceniu zwiększonego świadczenia emerytalnego.

Dla osób, które wolą samodzielnie prowadzić spór z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych Kancelaria oferuje pomoc przy redakcji pism procesowych. W takich przypadkach wynagrodzenie ustalane jest indywidualnie z Klientem, w zależności od etapu postępowania.

Osoby zainteresowane współpracą z Kancelarią proszone są o kontakt telefoniczny 508 303 387 lub mailowy kancelaria@ahanderek.pl.

Powyższe informacje nie stanowią oferty w rozumieniu art. 66 § 1 Kodeksu cywilnego, lecz jedynie zaproszenie do zawarcia umowy.

Z wyrazami szacunku,
dr Andrzej Hańderek
radca prawny